«Θα κάνουμε Χριστούγεννα με κουνούπια»: Τι έχει αλλάξει στο περιβάλλον;
Μετά από μία σειρά από ιστορικές λοιμώξεις στην ιστορία της ανθρωπότητας, τώρα πια γνωρίζουμε ότι το τσίμπημα του κουνουπιού και η δυσφορία που μπορεί να προκαλέσει δεν είναι οι μόνες συνέπειες της επέλασής τους στον άνθρωπο (και στα ζώα).
Γιατί, όμως, συζητάμε για κουνούπια Δεκέμβριο μήνα; Η εμφάνισή τους έχει πατροπαράδοτα συνδεθεί με τις πρώτες ζέστες της άνοιξης. Φαίνεται όμως πως αυτό αλλάζει πια, ως συνεπεία μίας ολόκληρης αλυσίδας αλλαγών στο περιβάλλον, οπότε θα πρέπει να μάθουμε από την αρχή ό,τι νομίζαμε ότι γνωρίζουμε για τα κουνούπια.
«Από τα δεδομένα που έχουμε ως εργαστήριο τα τελευταία χρόνια, όλα δείχνουν μια τάση καθιέρωσης των κουνουπιών καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, ειδικά για το κοινό κουνούπι (δραστηριοποιείται το βράδυ εντός των οικιών)» τονίζει στη LiFO ο Δρ. Αντώνης Μιχαηλάκης, απαντώντας στην ερώτηση για το αν από εδώ και πέρα θα κάνουμε Χριστούγεννα με τη συντροφιά των κουνουπιών. «Φοβάμαι πως ναι» αποκρίνεται.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (πλημμύρες, καταστροφή καλλιεργειών και δασών, αστυφιλία) σε συνδυασμό με τα αυξημένα διεθνή ταξίδια και το εμπόριο διευκολύνουν την εξάπλωση τόσο των κουνουπιών-διαβιβαστών όσο και των ασθενειών που μεταδίδουν σε νέες περιοχές σχεδόν σ’ όλο τον πλανήτη.
Ο Δρ. Αντώνης Μιχαηλάκης είναι προϊστάμενος στο Εργαστήριο Εντόμων & Παρασίτων Υγειονομικής Σημασίας στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο και αναπληρωματικό μέλος του ΔΣ του ΕΟΔΥ. Πρόσφατα, κλήθηκε να δώσει λύση στον κίνδυνο αύξησης του πληθυσμού των κουνουπιών στη Θεσσαλία που χτυπήθηκε από τις πλημμύρες και για πολλές εβδομάδες οι κάτοικοι ζούσαν με στάσιμα και βρόμικα νερά. Εν τέλει, ο κίνδυνος να εμφανιστούν ασθένειες από τα κουνούπια στην περιοχή αποφεύχθηκε, καθώς ακολουθήθηκε πιστά η εγκύκλιος, σύμφωνα με τον εντομολόγο. Ο κίνδυνος, όμως, να εμφανιστεί δάγκειος πυρετός σε οποιοδήποτε μέρος της Ελλάδας παραμένει (και φυσικά δεν αποτελεί αιτία μια οποιαδήποτε φυσική καταστροφή).
«Το κουνούπι είναι ένας δείκτης στο κατά πόσο τα πάει καλά μια χώρα ή όχι» εξηγεί ο κ. Μιχαηλάκης. «Δηλαδή συνήθως εμφανίζεται σε φτωχές ή με κοινωνικά προβλήματα χώρες. Δεδομένων των συνθηκών, η Ελλάδα βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Ωστόσο, το γεγονός ότι εμφανίστηκε δάγκειος πυρετός στην Ιταλία, που είναι δίπλα μας, ενισχύει την πεποίθηση ότι κάποια στιγμή ίσως εμφανιστεί κι εδώ» συμπληρώνει. Ο δάγκειος πυρετός έχει εμφανιστεί επίσης στη Γαλλία και την Ισπανία.
Τα κουνούπια είναι διαβιβαστές πολλών θανατηφόρων ασθενειών, όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός, ο ιός Ζίκα, ο ιός Τσικουνγκούνια κ.ά. Οι ασθένειες αυτές προκαλούν σημαντικά προβλήματα δημόσιας υγείας και επιδημίες.
Στην Ελλάδα, εκτός του Ιού του Δυτικού Νείλου (διαβιβαστής το κοινό κουνούπι, δεν έχει σχέση το ασιατικό κουνούπι τίγρη), δεν έχουμε άλλες ασθένειες (π.χ. δάγκειο πυρετό, ιό Ζίκα, ιός Τσικουνγκούνια), εξηγεί ο γεωπόνος-εντομολόγος.
«Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (πλημμύρες, καταστροφή καλλιεργειών και δασών, αστυφιλία) σε συνδυασμό με τα αυξημένα διεθνή ταξίδια και το εμπόριο διευκολύνουν την εξάπλωση τόσο των κουνουπιών-διαβιβαστών όσο και των ασθενειών που μεταδίδουν σε νέες περιοχές σχεδόν σ’ όλο τον πλανήτη.
Όπως σ’ όλα τα έντομα, έτσι και στο κουνούπι ο βιολογικός κύκλος του επηρεάζεται άμεσα από τη θερμοκρασία. Οπότε οι αυξημένες θερμοκρασίες που καταγράφονται εκτός εποχής επηρεάζουν την αναπαραγωγή τους αλλά και την περαιτέρω εξάπλωσή τους ιδιαίτερα σε περιοχές που πριν ήταν "μη φιλόξενες" όπως π.χ. είναι οι περιοχές σε υψηλό υψόμετρο που παραδοσιακά είχαν χαμηλές θερμοκρασίες την εποχή αυτή (φθινόπωρο και χειμώνα)».
Κουνούπια στην Ελλάδα: Οι περιοχές που διατρέχουν κίνδυνο και η επόμενη ημέρα
Για το αν υπάρχουν περιοχές που κινδυνεύουν περισσότερο από την παρουσία των κουνουπιών, ο κ. Μιχαηλάκης σημειώνει: «Δεν θα έλεγα πιο ευάλωτες, αλλά φαίνεται ότι νοτιότερες περιοχές (π.χ. Αττική και Κρήτη) έχουν για μεγαλύτερο διάστημα τις συνθήκες εκείνες που επιτρέπουν στα κουνούπια να είναι δραστήρια.
Βέβαια, έμμεσα οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σίγουρα θα επηρεάσουν πολύ μεγαλύτερο μέρος της χώρας μας, όπως τις περιοχές με έντονα πλημμυρικά φαινόμενα, όπου η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής θα επηρεάσει την παρουσία των κουνουπιών».
Και με τον τουρισμό τι γίνεται; «Τα αυξημένα διεθνή ταξίδια και το εμπόριο διευκολύνουν την εξάπλωση σε νέες περιοχές τόσο των διαβιβαστών όσο και των ασθενειών που μεταδίδουν. Σύνηθες είναι ταξιδιώτες από χώρες όπου ενδημούν ασθένειες να έρχονται στην Ελλάδα έχοντας μαζί τους και τον ιό (εισαγόμενο κρούσμα). Για τις περιπτώσεις αυτές η χώρα μας, εδώ και χρόνια, διαθέτει ένα διαχειριστικό σχέδιο προκειμένου να αντιμετωπίζει άμεσα το πρόβλημα αυτό και κύριος στόχος είναι να μειωθεί η πιθανότητα ο ασθενής να μεταδώσει το νόσημα στον τοπικό πληθυσμό (εγχώρια κρούσματα) μέσω του τσιμπήματος από το κουνούπι-διαβιβαστή» απαντά.
«Έτσι, συχνά παρατηρείται μολυσμένα άτομα-ταξιδιώτες να μεταφέρουν ασθένειες σε περιοχές όπου αυτές δεν ενδημούσαν προηγουμένως και παρουσία του διαβιβαστή να αρχίζει η εγχώρια μετάδοση της ασθένειας αυτής στον ντόπιο πληθυσμό. Με τον τρόπο αυτό τα τελευταία χρόνια ο δάγκειος πυρετός έχει κάνει την εμφάνισή του στη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία, όπου είναι εγκατεστημένος ο διαβιβαστής, το γνωστό και σε εμάς ασιατικό κουνούπι τίγρης (Aedes albopictus).
Τρόποι αντιμετώπισης του υπερπληθυσμού των κουνουπιών
«Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους διαβιβαστές ασθενειών είναι μια σύνθετη και πολύπλευρη πρόκληση που απαιτεί συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, επιστημόνων, υπηρεσιών δημόσιας υγείας, τοπικών κοινοτήτων και του πολίτη. Επιπλέον, οι στρατηγικές θα χρειαστεί να προσαρμοστούν σε συγκεκριμένες περιοχές και οικοσυστήματα, δεδομένου ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες. Δυστυχώς στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έρχονται να προστεθούν η έντονη αστικοποίηση, τα διεθνή ταξίδια και το εμπόριο. Έτσι παρατηρούνται έντονες αλλαγές στις χρήσεις γης, δημιουργώντας πλέον ιδανικά περιβάλλοντα για την αναπαραγωγή κουνουπιών, ενώ τα αυξημένα διεθνή ταξίδια και το εμπόριο διευκολύνουν την εξάπλωση τόσο των διαβιβαστών όσο και των ασθενειών που μεταδίδουν σε νέες περιοχές» επισημαίνει ο Δρ. Μιχαηλάκης, σημειώνοντας:
• Η σημαντικότερη στρατηγική είναι η χάραξη μιας παγκόσμιας πολιτικής με στόχο την προσαρμογή και τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Αναφορικά με τα «τροπικά» είδη κουνουπιών, απαιτείται συνεχής έλεγχος και επιτήρησή τους.
• Ένα ορθολογικό σχέδιο διαχείρισης περιλαμβάνει πρωτίστως την αποφυγή δημιουργίας των εστιών αναπαραγωγής τους. Για τον λόγο αυτό κρίσιμο στοίχημα αποτελεί στο άμεσο μέλλον η εκπαίδευση του κοινού, για την αποφυγή δημιουργίας εστιών αναπαραγωγής κουνουπιών στους χώρους του, με την ταυτόχρονη εκπαίδευση των τοπικών αρχών σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές για τη διαχείριση των κουνουπιών-διαβιβαστών.
• Οι τοπικές αρχές (δήμοι και περιφέρειες) καλούνται να σχεδιάσουν εκ νέου τα προγράμματα καταπολέμησης κουνουπιών που υλοποιούν, αναγνωρίζοντας τη διασύνδεση της υγείας του ανθρώπου, των ζώων και του περιβάλλοντος (γνωστή και ως ενιαία υγεία).
• Τέλος, σημαντικό ρόλο θα πρέπει να διαδραματίσει η έρευνα και η καινοτομία. Ως εκ τούτου, η συνεχής έρευνα της βιολογίας των κουνουπιών-διαβιβαστών και της μετάδοσης ασθενειών από αυτά μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη αποτελεσματικότερων μεθόδων και τεχνολογιών ελέγχου. Αυτή μπορεί να περιλαμβάνει την παραγωγή εμβολίων, την εξαπόλυση στείρων κουνουπιών ή και ακόμα τη δημιουργία νέας γενιάς εντομοκτόνων με καινοτόμες προσεγγίσεις για τη διαχείριση των εστιών αναπαραγωγής τους.
Το διάβασα στο lifo.gr
